W referacie prof. Walerego Pisarka, otwierającym konferencję, zostały zarysowane dzieje używania pojęcia „nazwa własna” oraz wynikające z niej nieścisłości. Referent przedstawił własną propozycję używania terminu „nazwa własna”. Następnie prof. Andrzej Czerny omówił znaczenie terminu „egzonim”, niezbędne w standaryzacji nazw geograficznych. Ponadto referent przedstawił zasady polonizacji egzonimów (np. polonizacja wymowy i odmiana bez zmiany zapisu, polonizacja pisowni, tłumaczenie znaczenia leksykalnego nazwy) oraz ogólne zagadnienia związane ze standaryzacją nazewnictwa geograficznego świata, a także z tworzeniem wyrazów pochodnych (przymiotników i nazw mieszkańców). Problematyka związana z terminologią została też przedstawiona w referacie prof. Ewy Wolnicz-Pawłowskiej (PAN) – przedmiotem rozważań był termin „geonim”, potrzebny w kodyfikacji nazw geograficznych.

Kwestie związane z funkcjonowaniem nazw własnych w życiu społecznym były przedmiotem referatu prof. Mariusza Rutkowskiego i prof. Katarzyny Skowronek. Autorzy opisali i interpretowali sposoby funkcjonowania onimów we współczesnej polskiej sferze publicznej, gdzie dokonuje się na ogół ocena i krytyka aktualnego systemu politycznego. Wskazali, w jaki sposób ten model sfery publicznej jest realizowany proprialnie (w jakich warunkach i dlaczego nazwy własne współuczestniczą w publicznym dialogu, a nawet go współtworzą; kiedy mogą stać się nośnikami społecznych opinii, poglądów i przekonań).

W dwóch następnych referatach podjęto próbę opisu polonizacji nazw miejscowych na tzw. Ziemiach Odzyskanych. Prof. Maria Biolik wskazywała na zwyczaje nazewnicze ludności napływającej na ziemie Warmii i Mazur (głównie ludności z dawnych polskich ziem wschodnich, sąsiedniego Mazowsza i Polski południowo-wschodniej) oraz na tendencje onomastyczne panujące w czynnikach oficjalnych (władze administracji państwowej, urzędnicy kolei i poczty). Omówiła różne sposoby nadawania nowych nazw urzędowych (wśród których należy wymienić: nadawanie obiektom polskich nazw potocznych używanych przez mieszkańców jako obocznych do urzędowych nazw niemieckich, tworzenie nowych nazw jako substytucji fonetycznych i fonetyczno-słowotwórczych nazw niemieckich i zniemczonych nazw staropruskich, tłumaczenie nazw niemieckich, nadawanie miejscowościom nowych nazw). Podobnej tematyki dotyczył referat prof. Andrzeja Szmyta pokazujący, że nowe nazewnictwo miało na celu zerwanie z niemiecką przeszłością tych ziem, a jednocześnie wspomagało ich integrację w nowych granicach Polski i w nowej rzeczywistości ustrojowej.

Kolejną kwestią omawianą na XI Forum Kultury Słowa były imiona. Prof. Andrzej Markowski omówił najnowsze tendencje w zakresie nadawania imion. Problematyka imion jako aksjologicznych systemów semiotycznych została także przedstawiona w wystąpieniu prof. Rocha Sulimy. Podstawę rozważań stanowiła teza, że w kulturach magiczno-mitycznych, kulturach tradycyjnych, system imion własnych był rdzeniem wszelkich mitologii, ustanawiał świat wartości, uzasadniał kulturowe hierarchie. Referent omówił też różne sposoby posługiwania się nazwami własnymi: proces przemianowywania różnych tradycji, próba rewaloryzacji polskiej tradycji przez otwieranie dyskursów założycielskich (gdzie imiona własne, a także nazwy miejscowe stają się generatorami znaczeń), proces wizualizacji imion i innych nazw (co się wiąże z główną ideą epoki ponowoczesnej, czyli doświadczeniem „obecności” w zmediatyzowanych przestrzeniach społecznych), proces cyfryzacji imion i nazw własnych, czyli redukcja imienia, całej jego kulturowej mitologii, do numeru, który lokalizuje człowieka precyzyjnie w strukturach formalno-organizacyjnych współczesnego świata.

Osobny nurt rozważań stanowiły referaty dotyczące funkcjonowania nazw własnych w przestrzeni publicznej. Prof. Andrzej Siwiec omówił nazwy występujące w sferze wymiany handlowej oraz usług w przestrzeni miasta, rozpatrując je w powiązaniu z wybranymi cechami i tendencjami współczesnej kultury masowej (łączenie funkcji informacyjnej z reklamową), zwracając uwagę także na semiotyczny charakter nazw (nazwy stanowią część krajobrazu językowego miasta, postrzeganego przez jego użytkowników jako gestalt złożony z obiektów i identyfikujących je znaków: słów i tekstów w formie napisów). Prof. Renata Przybylska przedstawiła główne tendencje obserwowane w nazewnictwie nowych inwestycji deweloperskich w Polsce, zwłaszcza osiedli mieszkaniowych
i biurowców, oraz czynniki wpływające na kształt językowy tych nazw (komercyjno-reklamowe, informacyjno-topograficzne, snobistyczno-prestiżowe, estetyczne i marketingowe). Wskazała też na rolę urbanonimów w przekształcaniu przestrzeni miejskiej, w jej kreowaniu i dopasowywaniu do współczesnych tendencji w kulturze.

Ważną kwestią związaną z funkcjonowaniem w języku nazw własnych jest ich normatywność. Przedstawiła ją dr Agata Hącia, wskazując procesy rządzące przekształceniami zwyczajów językowych oraz normy językowej w ogóle, które mają wpływ na funkcjonowanie nazw własnych w sferze publicznej. Normatywny charakter miał też referat ks. prof. Wiesława Przyczyny i prof. Kaliny Wojciechowskiej, którzy przedstawili sposoby funkcjonowania nazw własnych w języku religijnym (na przykładzie nazwy gatunkowej szatan, która przekształciła się w nazwę własną Szatan oraz na przykładzie nazwy osobowej Święty, która przekształciła się w nazwę gatunkową święty).

Recepcja kultury antycznej w polskiej onomastyce była przedmiotem referatu dr Ewy Rudnickiej, która omówiła problematykę mitologizmów eponimicznych i przedstawiła ich funkcjonowanie we współczesnej polszczyźnie.

Rozważania nad funkcjonowaniem nazw własnych jako elementu kształtowania tożsamości były przedmiotem dyskusji panelowej prowadzonej przez prof. Ewę Kołodziejek, z udziałem dr. Marka Kochana i prof. Krzysztofa Koseły.  Dyskutowano o nazwach własnych jako jednostkach przechowujących społeczną pamięć zbiorową i jako element budowania tożsamości – narodowej, środowiskowej, zawodowej. Wskazywano m.in. na to, jak proces społeczny prowadzi do pojawienia się nazw własnych jako narzędzi fundowania tożsamości osób. Poruszona została też kwestia wartości symbolicznej jako przejawu wartości konotacyjnej nazw własnych oraz ich roli w kształtowaniu tożsamości narodowej.

Integralną częścią XI Forum Kultury Słowa były warsztaty, które miały uczyć świadomego i poprawnego posługiwania się językiem jako narzędziem budowania wizerunku, kształtowania relacji oraz autoekspresji, a także pogłębiać refleksję nad jego kulturotwórczą rolą. Były one skierowane do: nauczycieli, studentów, licealistów, nauczycieli akademickich, pracowników instytucji kultury itp. Część zajęć warsztatowych była związana bezpośrednio z wiodącym tematem forum,
czyli dotyczyła nazw własnych oraz sposobów ich badania (metodologia badań onomastycznych). Do prowadzenia warsztatów zostali zaproszeni językoznawcy i inne osoby, specjalizujące się w konkretnej tematyce, najczęściej nauczyciele akademiccy z wieloletnim stażem.

Warsztat „Jak badać pochodzenie nazw własnych?” (dr Izabela Matusiak-Kempa)

W pierwszej części warsztatów Uczestnicy zostali zapoznani z metodami rekonstruowania podstaw motywacyjnych nazw własnych. Zostały podane typy podstaw motywacyjnych z uwzględnieniem danych statystycznych opracowanych przez Katarzynę Skowronek na podstawie Słownika nazwisk współcześnie w Polsce używanych pod red. K. Rymuta. W dalszej części przedstawiona została analiza etymologiczna kilku nazw własnych notowanych na Warmii. Wybór propriów z tego terenu miał naświetlić rolę kontekstów pozajęzykowych (zwłaszcza historii osadnictwa i oddziaływania na siebie kilku substratów językowych) na postać językową nazw, utrwalających do tej pory interferencje językowe. W drugiej części warsztatów przy pomocy słowników nazw miejscowych i nazw osobowych uczestnicy ustalili najbardziej prawdopodobne etymologie kilku historycznych antroponimów i kilku toponimów.

Warsztat „Wykorzystanie narzędzi do automatycznego przetwarzania języka w badaniach onomastycznych” (Marcin Oleksy, Jan Wieczorek)

Podczas warsztatów zostały zaprezentowane narzędzia służące do automatycznego przetwarzania języka naturalnego, które mogą być przydatne w badaniach lingwistycznych prowadzonych w dziedzinie onomastyki (i nie tylko tej dziedzinie). Uwaga prowadzących skupiła się przede wszystkim na możliwościach wykorzystania repozytorium DSpace, systemu edycji anotowanych korpusów Inforex, narzędzi do rozpoznawania jednostek identyfikacyjnych Liner2 oraz odniesień do nazw geograficznych i miejscowych Mapa Literacka. Uczestnicy warsztatów zostali zaznajomieni z podstawowymi funkcjami narzędzi, korzyściami płynącymi z ich wykorzystania, sposobem obsługi oraz punktami dostępu do nich.

Warsztat „Oblicza regionalności w języku (słownictwo i nazwy własne w regionie)” (Kazimierz Sikora, Agata Kwaśnicka-Janowicz)

Przedmiotem warsztatów była próba uchwycenia relacji języka i kultury poprzez odpowiedź na pytanie, jak współcześnie język w swej warstwie leksykalnej (apelatywach i onimach) wpływa na tożsamość regionalną, tworzenie się więzi lokalnych oraz budowanie poczucia własnej odrębności. W formule warsztatów wykorzystane zostały doświadczenia z badań zespołowych (Wydział Polonistyki UJ) nad regionalną polszczyzną Krakowa – uczestnicy zostali zaproszeni do wspólnej analizy fragmentów tekstów (także mówionych), nazw i innych źródeł.

Warsztat „Do ludzi i do rzeczy – prosta polszczyzna” (Grzegorz Zarzeczny, Ewelina Moroń)

Podczas warsztatów uwaga skupiła się na praktyce dostosowywania tekstu do standardu prostego języka (plain language), czyli takiego sposobu organizacji tekstu, który zapewnia przeciętnemu obywatelowi szybki dostęp do zawartych w nim informacji. Założeniem było, by uczestnicy na podstawie istniejących zasad prostego języka wypracowali jego własny model oraz zaproponowali dla niego odpowiednie transformacje tekstowe. Działania te były zestawione z proponowanym przez pracownię prostej polszczyzny tzw. modelem wrocławskim. Teksty, przygotowane do opracowania, pochodziły z trzech domen komunikacji publicznej: biznesowej, instytucjonalnej i edukacyjnej.

Warsztat „Sztuka mówienia bez bełkotania i faflunienia” (Mirosław Oczkoś)

Warsztaty poświęcone były poprawnej artykulacji. Uczestnicy poznali ćwiczenia spółgłoskowe i samogłoskowe, łamańce językowe oraz podstawy wygłaszania przemówień. Sprawdzili też swoje możliwości oddechowe i otrzymali wskazówki, jak odprężyć się przed mówieniem podczas ważnych wystąpień.

Warsztat „Kultura zachowań językowych w internecie” (Alina Naruszewicz-Duchlińska)

Punktem wyjścia zajęć była analiza wybranych tekstów internetowych z różnych źródeł (ogólnodostępne fora, serwisy specjalistyczne, portale społecznościowe), będących przykładami niezgodnych z zasadami etykiety i netykiety celowych zakłóceń komunikacyjnych: trollingu i hejtu. Na podstawie wybranych wypowiedzi określono stosowane przez internetowych „przestępców komunikacyjnych” strategie manipulacji oraz ustalono właściwe sposoby reakcji na sieciowe prowokacje. Uczestnicy warsztatów skonstruowali przy tym własne odpowiedzi na przykładowe ataki.

Warsztat „Kultura komunikacji niewerbalnej” (Aneta Załazińska)

Warsztaty opierały się w założeniu na najnowszych ustaleniach naukowych dotyczących komunikacji niewerbalnej. Wokół tego zagadnienia narosło wiele mitów, a interpretacja sygnałów pozasłownych często opiera się na obiegowych opiniach – celem warsztatów było pokazanie, co jest faktem, a co mitem. Materiałem prezentacyjnym były fragmenty wystąpień publicznych. Na ich podstawie uczestnicy mieli skonfrontować obiegowe opinie na temat komunikacji niewerbalnej z najnowszą wiedzą na ten temat.