Refleksja nad świadomością językową ma w rodzimej lingwistyce długą tradycję. Pojęcie to nie jest jednak monolitem – wręcz przeciwnie: wraz z ewolucją myślenia o języku i samym językoznawstwie jako dyscyplinie, której przedmiotem jest język, ale która pozostaje w ścisłych związkach z innymi dyscyplinami, zmienia się sposób postrzegania świadomości językowej. (…) Choć badano ją z różnych punktów widzenia, od dekad pozostaje zagadnieniem chętnie podejmowanym przez lingwistów zainteresowanych dawnym i współczesnym postrzeganiem języka przez użytkowników – zarówno w kontekście jego znajomości praktycznej w codziennym użyciu do określania własnej tożsamości oraz przynależności wspólnotowej, jak i przy okazji publicznych dyskusji o języku, w których ujawniają się bardziej abstrakcyjne czy ogólne sądy na jego temat. (…)

Monografia jest pokłosiem XIII Forum Kultury Słowa „Świadomość językowa dawniej i dziś”. Ukazała się w maju 2025 roku nakładem wydawnictw Polskiej Akademii Nauk. Składa się z pięciu rozdziałów, których porządek pozwala zebrać najważniejsze ustalenia: od rozważań definicyjnych i dotyczących zmieniających się podejść badawczych w ujęciach inter- i transdycyplinarnych przez spojrzenia diachroniczne (od początku kształtowania się zbiorowej świadomości języka polskiego) oraz synchroniczne (w odniesieniu do problemów współczesności) po zagadnienia związane z ukierunkowanymi działaniami – zarówno w procesie zinstytucjonalizowanej edukacji szkolnej, jak i we wspólnotach opartych na pochodzeniu i przynależności do regionu.