Szukaj stronę, artykuł lub wydarzenie po tytule oraz tagach

UCHWAŁA ORTOGRAFICZNA NR 11 RADY JĘZYKA POLSKIEGO
W SPRAWIE UŻYCIA ŁĄCZNIKA W WIELOCZŁONOWYCH NAZWACH MIEJSCOWYCH
(PRZYJĘTA NA XVII POSIEDZENIU PLENARNYM DN. 7 MAJA 2004 R)

Z łącznikiem piszemy nazwy miejscowości, jeśli są złożone z dwóch lub więcej członów, które wspólnie identyfikują jednostkę administracyjną lub geograficzną, a więc miejscowość lub jej część, np. dzielnicę: Bielsko-Biała, Busko-Zdrój, Ceków-Kolonia, Kalwaria-Lanckorona, Krynica-Zdrój, Rutka-Tartak, Warszawa-Okęcie, Warszawa-Śródmieście; Bielsko-Biała-Lipnik, Warszawa-Praga-Północ.

Nie piszemy z łącznikiem nazw miejscowych, w których jeden z członów nazwy miejscowej (przymiotnik) pozostaje w związku zgody z głównym członem nazwy (rzeczownikiem), np.: Dąbrówka Nowa, Nowy Sącz, Przewóz Stary, Łęgonice Małe, a także wtedy, kiedy pierwszym członem nazwy są wyrazy: Kolonia, Osada, Osiedle, np.: Kolonia Ostrów (jak Kolonia Ostrowska), Kolonia Wronów (jak Kolonia Wronowska), Osiedle Wilga, Osada Konin, Osada Leśna.

UZASADNIENIE (opracowane przez prof. dr hab. Aleksandrę Cieślikową)

  1. Nazwy własne różnią się od nazw pospolitych, trudno więc stosować takie same kryteria ortograficzne i słowotwórcze wobec jednej i drugiej grupy. Nazwy własne przede wszystkim identyfikują ludzi, miejsca, zespoły, instytucje itp.
  2. Nazwy zestawione miejscowości wynikły z różnych procesów pozajęzykowych: łączenie miejscowości, dzielenie, zmiana charakteru jednostki osadniczej. W obowiązującym w obiegu publicznym użyciu nazw (pisowni i odmianie), por. „Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce” Warszawa 1980-1982 (kodyfikacja prawna), przyjęto pisownię z łącznikiem według reguły ze „Słownika ortograficznego” M. Szymczaka. Cytuję za wyd. piątym z 1981, s.106: „nazwy miejscowe złożone z dwóch lub więcej rzeczowników oznaczające jednostkę administracyjną lub geograficzną piszemy z łącznikiem: Skarżysko-Kamienna, Bielsko-Biała, Jaworzno-Szczakowa … Busko-Zdrój, Kudowa-Zdrój, Kalwaria-Lanckorona”. Ten przepis w stosunku do nazw miejscowych był stosowany od 1975 roku. W 6. wydaniu „Słownika ortograficznego” S. Jodłowskiego i W. Taszyckiego (Wrocław 1967) czytamy: Ponadto zastosowanie ma łącznik w następujących zestawieniach …3) „w nazwach miejscowych, które się składają z dwóch członów rzeczownikowych, np. Kraków-Bonarka, Warszawa-Okęcie, Busko-Zdrój, Przemyśl-Zasanie, Skarżysko–Kamienna”.
  3. W pracach Komisji Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych ta reguła użycia łącznika przyczynia się do względnie jednolitego traktowania nazw o różnej genezie:
    a. Zestawienia (złożenia) wynikają z połączenia nazw dwóch miejscowości, w których drugi człon nazwy może być pochodzenia przymiotnikowego, np. Bielsko-Biała, Skarżysko-Kamienna lub rzeczownikowego: Czechowice-Dziedzice, Kalwaria-Lanckorona, Warszawa-Okęcie.
    b. W zestawionych nazwach miejscowości z Mazowsza i Podlasia drugi człon nazw był dodawany w procesie dzielenia miejscowości: Borkowo-Adamy, Borkowo-Boksy, Borkowo-Falenta. W użyciu lokalnym miejscowość jest identyfikowana głównie przez drugi człon nazwy.
    c. W zestawieniach identyfikujących miejscowość często drugi człon rzeczownikowy ma pochodzenie odapelatywne: Kolonia, Osada, Osiedle, Parcele, Tartak, Wieś, Zdrójitp. W nazwie własnej drugi człon (pisany dużą literą) nie stanowi wyrazu pospolitego, np. jednostki osadniczej (Kolonianie jest już kolonią, Osada – osadą), ale wspólnie z pierwszym oznacza miejscowość, często odróżniając ją od innych: Sochaczew i Sochaczew-Wieś, Zalesice-Kolonia, Rokotów-Kolonia, Rutka-Tartak. Nadrzędną funkcją nazw: Busko-Zdrój, Krynica-Zdrój, Wysowa-Zdrój jest identyfikacja miejscowości, a nie informacja o jej charakterze.
  4. „Nowy słownik ortograficzny PWN” (PWN, Warszawa 1998) pod red. E. Polańskiego zamieszcza regułę (s. LXVI, 48), powtórzoną w następnych wydaniach tego słownika (również w wydaniu z 2003 roku): „Jeżeli nazwa miejscowa składa się z dwu członów rzeczownikowych, które oznaczają (genetycznie) dwie względem siebie administracyjnie równorzędne miejscowości, stosuje się łącznik, np. Brzesko-Okocim, Jaworzno-Szczakowa, Kalwaria-Lanckorona, Kobyle-Gródek, Konstancin-Jeziorna, Skarżysko-Kamienna”. Pod tym przepisem zamieszczona jest uwaga autorów słownika: „To zalecenie jest nowością wobec przepisów zawartych w «Słowniku ortograficznym» M. Szymczaka”. Prof. Z. Saloni zwrócił uwagę, że przytoczone wyżej zalecenie pisowni z łącznikiem nazw miejscowości nie jest nowością w stosunku do „Słownika ortograficznego” M. Szymczaka. Nowością w stosunku do „Słownika” M. Szymczaka jest pisownia typu Kraków Płaszów i Busko Zdrój.
  5. O nazwach typu Kraków Płaszów, Katowice Bogucice, Wrocław Nowy Dwór i Busko Zdrój autorzy „Nowego słownika ortograficznego PWN” piszą, że stosunek członów jest znaczeniowo nierównorzędny. Trudno od użytkownika nazw wymagać wiedzy o genetycznej, administracyjnej, znaczeniowej (określenia te mogą odnosić się albo do miejscowości, albo do nazwy) równorzędności czy nierównorzędności nazw(?) czy miejscowości(?). Mogą się połączyć 2 wsie, z których druga nazywa się Zdrójlub Zdroje(9 wsi o tej nazwie w Polsce). Będą administracyjnie równorzędne. Bagienice-Folwark nie są folwarkiem, a miejscowość Zalesice-Kolonia nie jest kolonią, tylko wsią. Podstawową funkcją nazw własnych jest identyfikacja i dyferencjacja obiektów, nie zaś informacja semantyczna. Wiadomo, że przy przejściu do kategorii nazw własnych apelatywa zmieniają funkcję, a więc i tracą pierwotne znaczenie.
  6. Pisownia z łącznikiem występowała już wcześniej, przed reformą ortografii. W „Skorowidzu miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej” opracowanym na podstawie pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 IX 1921 widnieje Krynica-Zdrój z łącznikiem, Rokitnica-Kąty, kolonia wsi Rokitnica.
  7. Wszystkie zmiany dotyczące formy nazwy (nawet łącznika) muszą być ogłaszane w odpowiednich rozporządzeniach, zaś za rozporządzeniami prawnymi (Dziennikiem Ustaw) idą zmiany pieczątek, dowodów, dokumentów (szczególnie wtedy, kiedy miejscowość jest siedzibą władz gminy).

Obecnie według przepisów zawartych w „Nowym słowniku ortograficznym PWN” pod red. E. Polańskiego w 29 nazwach gmin należałoby zlikwidować łącznik, gdyż mają one w drugim członie nazwę odapelatywną: Zdrój, Osada, Ośrodek, Letnisko, Kolonia, Huta, Stacja itp., a nazw innych miejscowości, w których należałoby zlikwidować łącznik, aby zachować konsekwencję, są tysiące.